MADDE DÖNGÜLERİ
*Madde döngüleri :
→Canlılar için en önemli olan madde döngüleri; karbon, su, oksijen, fosfor ve azot döngüleridir.
**Karbon döngüsü:
→Yanardağlardan ve volkanik faaliyetler sonucunda açığa çıkan karbondioksit gazı (CO2) atmosferde birikir.
→Atmosferde bulunan CO2 üreticiler tarafından alınarak, organik besin sentezinde kullanılır.
→Üreticilerin otçul canlılar tarafından yenmesi sonucunda, karbon bir canlıdan diğer bir canlıya aktarılır.
→Besin zincirindeki canlılar, organik besinleri solunum ile parçaladığında CO2 gazı açığa çıkar.
→Böylece CO2 gazı tekrar atmosfere geri döner.
→Eğer canlıların organik atıkları ve ölü bedenleri, yüksek basınç ve sıcaklığa maruz kalırsa; çürüme gerçekleşmez.
→Bunun sonucunda fosilleşme gerçekleşir.
→Fosilleşme sonucunda; kireç taşları ve petrol, kömür, doğalgaz gibi fosil yakıtlar oluşur.
→Aynı zamanda denizlerde yaşayan kabuklu canlıların, kabuklarının deniz tabanında birikmesi sonucunda kireç taşları
oluşur.
→Kireç taşlarının su ile temas etmesi sonucu açığa çıkan CO2 atmosfere verilir.
→Aynı zamanda kireç taşlarının volkanik faaliyetler ile yakılması sonucunda CO2 gazı açığa çıkar.
→Fosil yakıtların insanlar tarafından yakılması sonucunda, açığa çıkan CO2 tekrar atmosfere geri döner.
**Su döngüsü:
→Su döngüsü; kısa ve uzun döngü olmak üzere iki farklı şekilde gerçekleşir.
***Suyun kısa döngüsü:
→Yeryüzünde bulunan su molekülleri, ısı alarak buharlaşır ve atmosfere gider.
→Zamanla atmosferin soğumasıyla, su buharı yoğunlaşır ve su moleküleri yağışlar ile tekrar yeryüzüne geri döner.
***Suyun uzun döngüsü:
→Yeryüzü ve yeraltında bulunan su, üretici canlılar tarafından alınarak; organik besin sentezinde kullanır.
→Üreticilerin otçul canlılar tarafından yenmesi sonucunda, su bir canlıdan diğer bir canlıya aktarılır.
→Besin zincirindeki canlılar, besinleri oksijenli solunum ile parçaladığında su açığa çıkar.
→Açığa çıkan suyun bir kısmı, terleme ve solunum ile atmosfere verilirken; bir kısmı da boşaltım olayı ile tekrar
doğaya verilir.
**Oksijen döngüsü:
→Üretici canlıların fotosentez yapması sonucunda, açığa çıkardıkları oksijen gazı (O2) atmosfere verilir.
→Besin zincirindeki canlılar, besinleri oksijenli solunum ile yakmak için atmosferdeki oksijeni kullanır.
→Aynı zamanda orman yangınları ve fosil yakıtların yakılması sırasında atmosferdeki oksijen kullanılır.
**Fosfor döngüsü:
→Fosfor atmosferde bulunmaz.
→Fosfor döngüsü kara ile deniz arasında gerçekleşir.
→Fosfatlı kayaçların aşınması sonucu açığa çıkan fosfor, toprağa ve suya karışır.
→Fosfor, kara ve denizlerde bulunan üreticiler tarafından alınır ve DNA, RNA ve ATP sentezinde kullanılır.
→Üreticilerin otçul canlılar tarafından yenmesi sonucunda, fosfor bir canlıdan diğer bir canlıya aktarılır.
→Sel, akarsular ve besin zincirindeki canlıların etkisiyle, karalarda bulunan fosfor denizlere dökülür.
→Denizlerdeki fosforun karaya geri dönmesi; besin zinciri ve su taşkınları ile olur.
###########################################################################################
