BOŞALTIM SİSTEMİ
*Boşaltım sistemi:
Canlılarda, hücre içinde gerçekleşen yaşamsal olaylar sonucu oluşan; CO2, su, NH3, üre, ürik asit ve zararlı tuzların
vücut dışına atılmasına, boşaltım denir.
→Tek hücreli canlılarda, boşaltım sistemi bulunmaz. Bu canlılarda boşaltım, hücre zarından difüzyonla gerçekleşir.
→Tatlı suda yaşayan tek hücreli protista üyelerinde (amip, öglena, paramesyum), bulunan kontraktil kofullar
hücre içine giren fazla suyu; ATP harcayarak dışarı atar.
**Bitkilerde boşaltım sistemi:
→Su yosunlarında, boşaltım sistemi bulunmaz. Bu canlılarda boşaltım, epidermisten difüzyon ve aktif taşıma ile gerçekleşir.
→Karada yaşayan bitkilerin genç gövdelerinde ve yapraklarında stomalar; CO2 ve su buharını atar.
→Yaşlı odunsu gövdelerde ise; lentiseller CO2 ve su buharını atar.
→Havanın neme doymuş olduğu zamanlarda, hidatodlar; damlama ile suyu, sıvı halde dışarı atar.
Su ile beraber, zararlı tuzlarda dışarı atılır.
→Köklerde, epidermis hücreleri; zararlı tuzları aktif taşıma ile toprağa atar.
→Bitkiler aynı zamanda, kofullarda zararlı tuzları biriktirir ve yaprak dökümü ile zararlı tuzlar uzaklaştırılır.
**Hayvanlarda boşaltım sistemi:
***Omurgasız hayvanlarda boşaltım sistemi:
→Omurgasız hayvanlardan, sünger ve sölenterlerde; boşaltım sistemi bulunmaz.
→Bu canlılarda boşaltım, vücut yüzeyinden difüzyonla gerçekleştirilir.
Geri kalan hayvanlarda, boşaltım sistemi bulunur.
→Yassı solucanlarda (planarya) boşaltım organı olarak, protonefridyum (alev hücreleri) bulunur.
→Protonefridyum, hayvanlardaki ilk boşaltım organıdır.
→Alev hücreleri, vücut içine giren suyun fazlasını; sillerin hareketi ile boşaltım kanalcığına verir.
→Su, boşaltım kanalcığından dışarı atılır.
→NH3 ve CO2, deriden difüzyonla dışarı atılır.
→Halkalı solucanlarda boşaltım organı nefridyumdur.
→Toprak solucanında, her halkada sağda ve solda bir tane olmak üzere; bir çift nefridyum bulunur.
→Nefridyumun iki ucu açıktır.
→Nefridyum, öndeki halkadan kirpikli huni ile başlar ve arkadaki halkadan boşaltım açıklığı ile dışarı açılır.
→Kirpikli huni, doku sıvısında bulunan boşaltım sıvısını alır ve nefridyum kanalına verir.
→Boşaltım sıvısı, nefridyum kanalında ilerlerken, yararlı maddeler kılcal damarlar ile geri emilir.
→NH3, zararlı tuzlar ve suyun fazlası boşaltım kanalcığı ile dışarı atılır.
→CO2, deriden difüzyonla dışarı atılır.
→Böceklerde, boşaltım organı; malpigi tüpçükleridir.
→Malpigi tüpçüklerinin, bir ucu kapalı olup; hemolenf sıvısına uzanır.
→Diğer ucu açık olup; bağırsağa bağlanır.
→Malpigi tüpçükleri, hemolenf sıvısında bulunan boşaltım sıvısını alır ve bağırsağa verir.
→Boşaltım sıvısı bağırsakta ilerlerken; yararlı maddeler, bağırsak hücreleri tarafından geri emilir.
→Ürik asit, zararlı tuzlar ve az miktarda su; son bağırsaktan dışarı atılır.
→CO2, trakelerden dışarı atılır.
***Omurgalı hayvanlarda boşaltım sistemi:
→Omurgalı hayvanlarda, boşaltım organı böbrektir.
→Böbrekte kanı süzen temel yapı birimine; nefron denir.
►Böbrekler; pronefroz, mezonefroz ve metanefroz böbrek olmak üzere 3’ e ayrılır.
►►Pronefroz böbrek:
→Kıkırdaklı balıkların erginlerinde, kemikli balıkların embriyolarında ve kurbağa larvasında bulunur.
→Böbrekteki nefronlar, nefridyuma benzer.
→Nefronda, henüz bowman kapsülü oluşmamıştır.
→Bunun yerine, kirpikli huniler bulunur.
►►Mezonefroz böbrek:
→Kemikli balıkların ve kurbağaların erginlerinde; sürüngen, kuş ve memelilerin embriyolarında görülür.
→Böbrekteki nefronlarda, yavaş yavaş bowman kapsülü oluşmaya başlar.
→Kiprikli huniler, henüz kaybolmamıştır.
►►Metanefroz böbrek:
→En gelişmiş böbrektir.
→Sürüngen, kuş ve memelilerin erginlerinde bulunur.
→Böbrekteki nefronlarda, kirpikli huniler tamamen kaybolmuştur.
→Bunların yerine, gelişmiş bowman kapsülleri bulunur.
*Azotlu boşaltım atıkları:
Proteinlerin metabolizması sonucu oluşan azotlu boşaltım atıkları; amonyak, üre ve ürik asit olmak üzere 3’ e ayrılır.
**Amonyak (NH3):
→Çok zehirlidir.
→Suda çok çözünür.
→Bol su ile dışarı atılır.
→Tek hücreliler, suda yaşayan omurgasızlar, solucanlar, kurbağa larvası ve balıklar NH3 atar.
**Üre (HN2-CO-NH2):
→Amonyaktan daha az zehirlidir.
→Suda amonyaktan daha az çözünür
→Az su ile atılır.
→Kurbağa ergini ve memeliler üre atar.
**Ürik asit (C5H4N4O3):
→En az zehirli olan, azotlu boşaltım atığıdır.
→Suda çok az çözünür.
→Çok az su ile ya da katı kristaller şeklinde atılır.
→Karada yaşayan eklembacaklılar, sürüngenler ve kuşlar ürik asit atar.
Not:
→Memeliler çok az miktarda ürik asit atar.
→Memelilerdeki ürik asit nükleik asitlerin parçalanması sonucu oluşur.
